Disclaimer: Vertaling met AI. Kan onregelmatigheden bevatten.
Andrei Rublev, “De Geboorte,” 1405. / Credit: Publiek domein
Nationaal Katholiek Register, 1 januari 2025 / 04:00 uur (CNA).
Als een katholieke feestdag heeft 1 januari historisch gezien verschillende aspecten samengebracht. Lange tijd werd het de “Besnijdenis van de Heer” genoemd, omdat op de achtste dag van Kerstmis en in overeenstemming met de Joodse wet (Gn 17:12; Lk 2:21) Jezus besneden werd. Vanaf de tijd van Abraham was besnijdenis het teken van inclusie in Gods verbond met Israël.
Vanaf 1 januari 1968, benoemde paus Paulus VI 1 januari ook als “Werelddag van de Vrede,” en introduceerde uiteindelijk een optionele votiefmis voor de viering.
Wat de Kerk niet op 1 januari heeft gevierd, is het begin van het burgerlijke nieuwe jaar. Het kerkelijke nieuwe jaar begint op de eerste zondag van de Advent, wanneer het kerkelijke jaar terugkeert naar het begin van het leven van Christus door zich voor te bereiden op zijn geboorte. Historisch begon het burgerlijke nieuwe jaar op verschillende dagen, waaronder 25 maart (de solemniteit van de Aankondiging, ter herinnering aan de conceptie van Jezus, negen maanden voor Kerstmis). Terwijl veel Europese landen in de 16e eeuw overstapten naar 1 januari, behield Groot-Brittannië en de 13 kolonies het op Maria gerichte nieuwe jaar dat verband hield met de conceptie van Jezus tot 1752.
Sinds de Romeinse kalenderhervorming van 1969 viert de Kerk 1 januari als de solemniteit van Maria, Moeder van God. Dit is echter geen viering die uit het niets is ontstaan. Maria eren als Moeder van God op 1 januari is eigenlijk de eerste viering van deze datum in de Roomse Kerk.
Spreken over Maria als “Theotokos,” de “Goddrager” of “moeder van God,” is niet zomaar een mooie manier om het voor de hand liggende te zeggen. De titel was verbonden met de christologische geschillen van de vroege Kerk.
Nestorius was een vijfde-eeuwse hereticus. Hij verwierp de titel “Theotokos” vanwege zijn onderliggende (en gebrekkige) christologie. Katholieke theologie leert dat Jezus Christus één persoon is met twee naturen — de goddelijke en de menselijke. Jezus is volledig God en volledig mens door deugd van twee, complete naturen. Maar Jezus is geen twee mensen; hij is één persoon.
Nestorius verwierp dat onderricht. Volgens hem is Maria “moeder van Jezus” de man, maar niet “moeder van God.”
De positie van Nestorius is schizofreen, en verandert Jezus in twee personen — één goddelijke, één menselijke. De vroege ketters die dergelijke opvattingen huldigden, namen in wezen posities aan die vergelijkbaar waren met die van de oude gnostici, die, het lichaam als kwaad beschouwend, probeerden eraan te ontsnappen. De bijna universele rode draad die door de vroege ketterijen in het christendom loopt, was een poging om een bepaald aspect van Jezus’ menselijkheid te ontkennen, waardoor die menselijkheid op de een of andere manier incompleet of inactief werd. Eenvoudig gezegd: al die visies falen op de duidelijke leer van de Schrift dat Jezus “een man als wij in alles, behalve in de zonde” was (Heb 2:17).
Aangezien de zoon van Maria werkelijk één persoon is — “waarachtige God en waarachtige mens” zoals het Concilie van Chalcedon later zou leren — was de Persoon waarvan Maria beviel, zowel volledig menselijk als volledig goddelijk. En omdat hij beiden is, is zij “Moeder van God.”
“Natuur” is per slot van rekening iets van een abstract concept. Omdat we allemaal een menselijke “natuur” hebben, delen we gemeenschappelijke kenmerken van menselijkheid, bijv. onderworpen zijn aan ruimte en tijd, vlees en geest zijn en, sinds de Zondeval, verzwakt zijn als gevolg van de zonde. Maar we komen geen abstracte “naturens” tegen op straat. We ontmoeten alleen echte personen met menselijke naturen (omdat er geen natuurloze personen zijn). Dus waarom zouden we denken dat Maria een abstractie heeft gebaard?
Als Jezus niet waarachtige God is, kan hij ons niet redden. Hij is een wijze leraar, een zachte voorbeeld, en misschien een allround-goede man, maar hij is niet God en, als hij dat niet is, is hij net zo machteloos als iedere andere menselijke being om ons te redden.
Als Jezus niet waarachtige man is, kan hij ons niet redden. Hij mag de Almachtige God zijn, maar hij kan niet in onze plaats staan, ons vertegenwoordigen of iets in onze naam doen. Gods relatie tot ons zou volledig extrinsiek zijn. Maar God wil dat wij betrokken zijn bij het werk van onze verlossing.
Of de persoon Jezus is “waarachtige God en waarachtige man” — en Maria is de moeder van die persoon, of Kerstmis is een leugen.
De katholieke leer heeft vanaf het begin het mysterie van “één persoon/twee naturen” bijeengehouden. Daarom noemden de concilievaders op het Concilie van Efeze in A.D. 431 Onze Lieve Vrouw wat we vandaag vieren: “Theotokos, Moeder van God.”
Dit zijn niet zomaar oude debatten. Wat we zeggen over christologie drukt ook uit wat we geloven over de menselijke antropologie, wie we zijn. Onze moderne cultuur verdeelt vaak de menselijke persoon van de menselijke natuur, waarbij we onze natuur — die een integraal onderdeel is van onze menselijkheid — reduceren tot iets dat als “subpersoonlijk” wordt beschouwd, instrumenteel, onderhevig aan manipulatie. Katholieke theologie verzet zich hier tegen omdat wat onze quasi-gnostische mentaliteit “subpersoonlijk” noemt, eigenlijk behoorlijk persoonlijk is, en aangezien personen liefdevol moeten worden behandeld en niet gebruikt, zijn aanvallen op de menselijke natuur nauwelijks “liefdevol.” Het zijn aanvallen op de menselijke persoon, integraal beschouwd. Sint Johannes Paulus II werkte onvermoeibaar om die waarheid te benadrukken.
Het feest van vandaag wordt vertegenwoordigd in de 15e-eeuwse icoon “De Geboorte,” gebeden door Andrei Rublev. In de Orthodoxe traditie worden heilige afbeeldingen van iconen niet “geschilderd,” “gemaakt,” of “gecreëerd,” maar ze worden geschreven en “gebeden,” met het vertrouwen dat de inspiratie van God de aardse hand leidt. Rublev bad deze icoon voor de Orthodoxe Kathedraal van de Aankondiging in Moskou.
Net als de middeleeuwse Westerse kunst, houden iconen niet vast aan de eenvoudige canon van ruimte en tijd die “realistische kunst” doet. Omdat een icoon spreekt van geestelijke werkelijkheden, verzamelen zijn afbeeldingen meerdere symbolen, concepten en gebeurtenissen samen om de geestelijke waarheid die de icoon vertegenwoordigt uit te drukken. Iconen zijn een glimps van hemelse werkelijkheden, en ons menselijk begrip van de hemel is beperkt. Omdat iconen een glimps van de hemel zijn, is dit typisch waarom ze goudkleurig zijn en beperkt tot geestelijke werkelijkheden, zonder toegevoegde “extra’s” zoals landschappen of tijdelijke scènes.
In de “Theotokos” icoon staat de Moeder van God centraal. Zij is de grootste persoon in de icoon, op haar bevallingsbed. Haar Zoon, gewikkeld in doeken, ligt in de aangrenzende kribbe, met dieren het dichtst bij hem en engelen boven hem. De kribbe bevindt zich in een grot, die de duisternis van de menselijke zondigheid symboliseert waaruit Jezus komt om ons te redden. De herders naderen aan de rechterkant, langs een plant die Orthodoxe commentatoren beschouwen als een “Jesseboom,” ter bevestiging van Jezus’ Davidische afkomst. In de bovenlinkerhoek naderen ook de drie Wijzen. Hulp en bijstand is ook te vinden aan de rechterkant: in de bovenste rechterhoek aanbidden engelen en wachten om te bedienen, in de onderste rechterhoek, zeggen Orthodoxe commentatoren dat het menselijke vroedvrouwen zijn. Waar dat idee vandaan zou komen, gezien de verlatenheid van Maria en Jozef in een overvolle Bethlehem, kan ik niet zeggen. Bovendien, aangezien de traditie stelt dat Maria’s bevalling pijnloos was (aangezien pijn in de bevalling in de Schrift (Gn 3:16) wordt gepresenteerd als onderdeel van de straf voor de zonde, d.w.z. dat de natuur en zelfs het lichaam in opstand komen tegen en zich verzetten tegen de persoon), vraagt men zich verder af waar dit Orthodoxe idee vandaan kan zijn gekomen. In de onderlinkerhoek is Jozef, enigszins geïsoleerd omdat zijn rol die van pleegvader is, niet vader. Opnieuw zeggen sommige Orthodoxe commentatoren dat de figuur naast hem een duivel is, die zijn trots over zijn beperkte rol in deze gebeurtenissen probeert te verleiden.
Rublev wordt door kunsthistorici geëerd voor het beginnen van een nieuwe en onderscheidende stijl in Russische iconen, één die zachter en minder streng is, vooral in kleur. Misschien is zijn bekendste icoon in de westerse wereld de “Icoon van de Heilige Drie-eenheid,” waarin de drie Personen worden vertegenwoordigd door de drie engelen die genoemd worden (Gn 18:1-13) als bezoekers in Abrahams tent, die beloven dat, binnen een jaar, Sara en Abraham een zoon zouden hebben.
De Kerk roept haar zonen en dochters aan het begin van het nieuwe jaar op om de Moeder van God te eren — die ook onze moeder is (zie Johannes 19:27). De verlossing van de mensheid begon met Maria, die instemde om de moeder van de Heer te zijn. Er is geen betere persoon voor goede begin.
Dit verhaal werd voor het eerst gepubliceerd door het Nationaal Katholiek Register, de zuster nieuws partner van CNA, op 2 januari 2022, en is aangepast door CNA.
