wat-leert-de-rooms-katholieke-kerk-over-liegen?

Wat leert de Rooms-Katholieke Kerk over liegen?

Catholic News Agency | 
12 oktober 2024

Disclaimer: Vertaling met AI. Kan onregelmatigheden bevatten.


null / Credit: stockbob/Shutterstock

CNA Personeel, 12 oktober 2024 / 06:00 uur (CNA).

Zoals met elk verkiezingsseizoen in de VS, is de presidentsverkiezingen van 2024 gevuld met eindeloze “feitencontroles” en beschuldigingen van leugens tegen verschillende politici. Het scheiden van leugens en feiten is uiteindelijk aan de kiezer en liegen lijkt tegenwoordig misschien onbelangrijk in het grote geheel der dingen, maar wat leert de Katholieke Kerk hierover?

Niet verrassend, na 20 eeuwen heeft de Kerk veel te zeggen over liegen, een van de meest voorkomende fenomenen van de menselijke ervaring.

Een van de Tien Geboden is “Gij zult geen valse getuigenis spreken tegen uw naaste” en de Catechismus van de Katholieke Kerk verklaart: “Liegen is spreken of handelen tegen de waarheid om iemand in de dwaling te leiden” (No. 2483).

“Door de relatie van de mens met de waarheid en met zijn naaste te schaden, beledigt een leugen de fundamentele relatie van de mens en zijn woord tot de Heer,” gaat de catechismus verder.

De catechismus merkt op in No. 2484 dat de ernst van een leugen “wordt gemeten aan de aard van de waarheid die het vervormt” en dat men “de omstandigheden, de intenties van degene die liegt, en de schade die de slachtoffers lijden” moet overwegen. Een leugen die een van fijne zonde vormt “wordt doodzonde wanneer het ernstige schade toebrengt aan de deugden van gerechtigheid en naastenliefde.”

Sommige van de meest vooraanstaande denkers van de Kerk hebben op vergelijkbare wijze liegen veroordeeld. St. Thomas van Aquino zei dat liegen “direct en formeel tegen de deugd van de waarheid ingaat.”

St. Augustinus stelde intussen dat “wie denkt dat er enige vorm van leugen is die geen zonde is, zichzelf schandelijk bedriegt, terwijl hij zichzelf eerlijk acht als bedrieger van andere mensen.”

Er lijkt weinig onenigheid te zijn onder morele autoriteiten over de verkeerdheid van liegen in het algemeen. Maar er is enige discussie geweest over de vraag of sommige soorten leugens onder bepaalde omstandigheden gerechtvaardigd kunnen zijn, zoals wanneer het vertellen van een deel of de gehele waarheid onrechtmatige schade zou toebrengen aan onschuldigen.

Een legendarisch voorbeeld betreft St. Athanasius, die volgens de legende wegroeide van zijn vervolgers op een rivier. Toen hij een groep zoekers tegenkwam die vroegen of hij wist waar Athanasius zich bevond, zou hij hebben geantwoord: “Hij is niet ver weg!” waarna hij kon ontsnappen.

Andere voorbeelden betreffen soortgelijke extreme omstandigheden, zoals wanneer een moorddadige schurk wil weten waar een onschuldige persoon zich bevindt die hij van plan is te doden.

Patrick Lee, een professor in de filosofie aan de Franciscan University of Steubenville in Ohio, vertelde CNA: “Mijn mening is dat St. Thomas en St. Augustinus en de catechismus gelijk hebben, dat liegen altijd verkeerd is.”

Hij erkende dat er “moeilijkheden” zijn met dat verbod, zoals het beroemde voorbeeld van iemand die Joodse vluchtelingen in zijn huis verstopt en moet reageren op nazi’s die naar hen op zoek zijn.

Toch, “de regels zijn echt, echt duidelijk in de Schrift,” betoogde hij. Hij haalde de scherpe woorden van Jezus aan in Johannes 8 waarin Christus erop wijst dat Satan “niet in de waarheid staat omdat er geen waarheid in hem is,” dat de duivel “volgens zijn eigen natuur spreekt” en dat hij “een leugenaar is en de vader van de leugens.”

“Het klinkt echt alsof je een verplichting hebt tegenover de waarheid,” zei Lee. Satan, betoogde hij, “is de bron van het liegen — alle leugens.”

Desalniettemin zijn er in de loop der jaren pogingen gedaan onder katholieke denkers om sommige vormen van liegen of oneerlijkheid te rechtvaardigen. De Jezuïeten hebben vele jaren geleden de praktijk van “mentale reservering” gepopulariseerd, een controversieel filosofisch principe dat critici hebben gesteld als gelijkwaardig aan liegen.

Jimmy Akin, een senior apologeet bij Catholic Answers, vertelde CNA dat wanneer men mentale reservering toepast, “iemand iets zegt dat technisch waar is maar een deel van de waarheid voor zich houdt of reserveert.”

“Op basis van deze gedeeltelijke onthulling van de waarheid kan de persoon tot wie men spreekt een onjuiste conclusie trekken, maar men zou niets technisch vals hebben gezegd en dus niet gelogen,” zei hij.

Een voorbeeld van mentale reservering zou kunnen zijn wanneer een mishandelende echtgenoot vraagt waar zijn vrouw zich verbergt. De beschermer van de vrouw zou kunnen antwoorden: “Ik heb uw vrouw niet gezien,” terwijl hij voor zichzelf denkt, “…in de afgelopen 30 seconden.”

“Het concept van mentale reservering is bekritiseerd op de grond dat veel mentale reserveringen inhouden dat een waarheid op een opzettelijk misleidende manier wordt verteld en dus opzettelijke misleiding inhouden, waardoor ze functioneel gelijkwaardig zijn aan liegen,” zei Akin.

Akin merkte op dat in de afgelopen jaren sommige katholieke morele theologen “andere theorieën hebben verkend die proberen het belang van waarheidsvertelling in balans te brengen met de schijnbare praktische behoefte om in sommige omstandigheden misleiding te gebruiken.”

“Dit kan deels een reactie zijn op de totalitaire regimes die in de 20e eeuw zijn opgekomen en de noodzaak om hen te misleiden om mensenlevens te beschermen,” zei hij.

Het idee om leugens te gebruiken om onschuldige slachtoffers te redden van gewelddadige aanvallers kreeg enkele jaren geleden weer aandacht toen paus Franciscus toegaf dat hij, als jonge priester in Argentinië, deelneemt aan wat betoogd kan worden als valse en dubbele acties als onderdeel van de inspanningen om tegen de dictatuur daar te werken.

Akin schreef in 2013 dat de gelovigen “voorzichtig moeten zijn met het trekken van implicaties hieruit,” deels omdat “mensen fouten kunnen maken en dat ook doen.” Bovendien had Franciscus “toen nog geen pauselijke verantwoordelijkheid en de genaden van dat ambt.”

Hij wees er echter op tegenover CNA dat de Catechismus van de Katholieke Kerk op een gegeven moment zijn verbod op liegen heeft gekwalificeerd: het stelde eerder dat “liegen is spreken of handelen tegen de waarheid om iemand in dwaling te leiden die het recht heeft de waarheid te weten.” De “recht-te-weten” voorwaarde werd in 1997 verwijderd.

“Voor zover ik weet, heeft de Heilige Stoel geen commentaar gegeven op de reden voor de verandering,” zei Akin, “maar het was vermoedelijk om te voorkomen dat men één, specifieke, recente theorie van het liegen zou aannemen terwijl andere ook nog legitiem waren.”

De oudere richtlijn “leek een theorie in de morele theologie te ondersteunen die liegen zou toestaan in gevallen waarin de persoon geen recht had om de waarheid te weten, zoals in het beroemde voorbeeld van liegen tegen nazi’s over de locatie van verborgen Joodse individuen,” zei Akin.

Lee zei dat liegen een fundamentele verraad van de persoon aan wie je de leugen vertelt vertegenwoordigt.

“Je nodigt iemand uit om je te vertrouwen dat wat je zegt in je gedachten is,” zei hij. “Dus verraad je op een bepaalde manier dat vertrouwen. Je vraagt hen je te geloven in de zin dat wat je zegt is wat je denkt. Je presenteert een valse zelf en blokkeert de gemeenschap met hen.”

Akin wees daarentegen op dat “historisch gezien de meest prominente opvatting die van St. Thomas van Aquino is geweest.”

“Hij hield vol dat liegen intrinsiek verkeerd is als een verdraaiing van de menselijke spraakfaculteit, die hij zag als gericht op het communiceren van waarheidsgetrouwe informatie op een manier die liegen zou uitsluiten,” zei Akin.

“Volgens zijn opvatting is liegen nooit toegestaan, en men zou niet tegen de nazi’s mogen liegen over het verbergen van Joden op zolder. Men zou iets anders moeten doen.”

“Voorbeelden van dingen die een non-exceptiemakende Thomist zou kunnen doen, omvatten het sluiten van de deur in het gezicht van de nazi’s zonder iets te zeggen of het gebruik van een soort mentale reservering,” zei hij.

“De moeilijkheid voor de Thomist,” merkte Akin op, “is iets te vinden dat effectief zou zijn (als je de deur sluit, kunnen de nazi’s die gewoon intrappen en het huis doorzoeken) en dat geen opzettelijke misleiding zou inhouden (zoals veel mentale reserveringen doen).”

Naar deze bron

Andere berichten

Delen