
Heilige Hiëronymus aan het Schrijven, een schilderij van Caravaggio, gedateerd op 1605–06. Publieke domein. / null
CNA Personeel, 30 sep 2024 / 04:00 uur (CNA).
De meeste mensen weten dat St. Hiëronymus — wiens feestdag de katholieke kerk viert op 30 september — beroemd is omdat hij de hele Bijbel in het Latijn heeft vertaald in de vierde eeuw na Christus, en zo een veel gelezen editie heeft gecreëerd die later bekendstaat als de Vulgaat.
Maar minder mensen realiseren zich waarschijnlijk hoe baanbrekend — en hoe duurzaam — het werk van Hiëronymus echt is. De Vulgaat werd de voornamelijk gebruikte Bijbel van de Middeleeuwen en is tot op de dag van vandaag als een vertaling blijven bestaan die door ten minste één vooraanstaand taalkundige als een van de allerbeste beschikbaar wordt beschouwd.
“Ik ken geen andere vertaling, oud of modern, die zo goed is als de Vulgaat,” vertelde Christophe Rico, een katholiek taalkundige die in Jeruzalem woont en werkt, aan CNA.
Rico, een Fransman, is hoogleraar oude Griekse en decaan aan het Polis Instituut in Jeruzalem, dat een verscheidenheid aan oude talen onderwijst. In samenwerking met het Polis Instituut produceert hij boeken om studenten te helpen Latijn en Grieks te leren spreken en lezen — met als doel, onder andere, degenen die de oorspronkelijke Latijnse Vulgaat willen lezen, in staat te stellen dit te doen.
Een expert in het onderwijzen van Grieks en Latijn, zei Rico dat ondanks de meer dan 1.600 jaar die zijn verstreken sinds de voltooiing, Hiëronymus’ vertaling van de Bijbel — hoewel niet perfect, zoals geen enkele vertaling dat is — verbazingwekkend nauwkeurig en zeer waardevol voor de Kerk is gebleken.
“Als je twijfelt over de betrouwbaarheid van een moderne vertaling, kijk dan naar de Vulgaat; vooral voor het Nieuwe Testament,” adviseerde hij, eraan toevoegend dat de vertaling van het Oude Testament in de Vulgaat ook “excellent” is.

Wie was Hiëronymus?
St. Hiëronymus werd rond 340 geboren als Eusebius Hiëronymus Sophronius in het huidige Kroatië. Zijn vader stuurde hem naar Rome voor instructie in retorica en klassieke literatuur.
Gedopt in 360 door paus Liberius, reisde hij veel en vestigde zich uiteindelijk als een woestijnheremiet in Syrië. Hij werd later tot priester gewijd en verhuisde, waar hij vanaf het midden van de jaren 380 een eenzaam en ascetisch leven leidde in Bethlehem. Het was daar dat hij Hebreeuws leerde, voornamelijk door te studeren met Joodse rabbi’s. Hij werd uiteindelijk de persoonlijke secretaris van St. Damasus I.
Amusant genoeg zijn linguïstisch genie en een bewonderenswaardige werkethiek niet de enige kwaliteiten waarvoor Hiëronymus vandaag de dag bekend is. Hij is ook de patroonheilige van mensen met moeilijke persoonlijkheden — omdat gezegd wordt dat hij er zelf een had, met een scherp temperament en bijtende kritiek op zijn intellectuele tegenstanders.
De geboorte van de Vulgaat
In tegenstelling tot de populaire overtuiging was de Vulgaat niet de eerste keer dat er een Latijnse Bijbel was — in de tijd van Hiëronymus, in de vierde eeuw, was er al een versie die wijdverbreid in gebruik was, genaamd de “Vetus Latina” (“Oud Latijn”), die zelf een ruwweg tweede-eeuwse n.Chr. vertaling van de Griekse Septuagint was. Bovendien bevatte de Vetus Latina de vertaling van het Griekse origineel van alle boeken van het Nieuwe Testament. Alle boeken van het Nieuwe Testament waren oorspronkelijk in het Grieks geschreven, maar het Oude Testament — afgezien van een handvol boeken — was eerst in het Hebreeuws geschreven.
Rico beschreef de Vetus Latina als een “goede vertaling, maar niet perfect.” In 382 gaf St. Damasus I Hiëronymus, die toen als zijn secretaris werkte, de opdracht om de Vetus Latina-vertaling van het Nieuwe Testament te herzien.
Hiëronymus deed dit, en nam verschillende jaren de tijd om de Latijnse vertaling van het Nieuwe Testament zorgvuldig te herzien en te verbeteren op basis van de beste Griekse manuscripten die beschikbaar waren. Rico zei dat Hiëronymus tijdens het proces bepaalde passages corrigeerde en de diepe betekenissen van veel van de Griekse woorden uitlegde die in eerdere vertalingen verloren waren gegaan.
Bijvoorbeeld, het Griekse woord “epiousios,” waarvan waarschijnlijk de evangelisten het hebben bedacht, verschijnt in het Onze Vader in Lucas en Matteüs en wordt vaak in het Engels vertaald als “dagelijks.” In het Evangelie van Matteüs vertaalde Hiëronymus echter het woord in het Latijn als “supersubstantialem,” of “supersubstantieel” — een toespeling, zoals de Katechismus van de Katholieke Kerk opmerkt, op het lichaam van Christus in de Eucharistie.
Het hele werk van Hiëronymus resulteerde in een “briljante verbetering” ten opzichte van de Vetus Latina, zei Rico.
Wat Hiëronymus daarna deed, was nog ambitieuzer. Hij begon ook de hele Oude Testament te vertalen, vanuit het oorspronkelijke Hebreeuws. Hiëronymus kende Hebreeuws zeer goed, merkte Rico op, omdat hij op dat moment al 30 jaar in het Heilige Land had gewoond en nauw contact had met Joodse rabbi’s. Hiëronymus had ook toegang tot de Hexapla van Origenes, een soort “Rosetta Stone” voor de Bijbel die de Bijbeltekst in zes versies naast elkaar weergeeft. (De Hebreeuwse tekst, een transliteratie in Griekse letters van de Hebreeuwse tekst, de Griekse Septuaginta-vertaling, en drie andere Griekse vertalingen die in een Joodse omgeving waren gemaakt.)
In een inspanning die uiteindelijk 15 jaar zou duren, slaagde Hiëronymus erin om het hele Oude Testament te vertalen vanuit het originele Hebreeuws, wat geen gemakkelijke opgave was gezien het feit dat Hebreeuws oorspronkelijk zonder het gebruik van korte klinkers werd geschreven.
Na voltooiing werd de Vulgaat niet alleen de Vetus Latina als de belangrijkste Bijbelvertaling die in de Middeleeuwen werd gebruikt, maar het werd ook verklaard tot de officiële Bijbel van de Katholieke Kerk tijdens het Concilie van Trente (1545–1563).
De Vulgaat is door de jaren heen een handvol keren herzien, met name in 1592 door paus Clemens VIII (de “Clementijnse Vulgaat”), en de meest recente herziening, de Nova Vulgata, werden promulgated door St. Johannes Paulus II in 1979.
Naast het gebruik ervan vandaag in de Traditionele Latijnse Mis, heeft de Vulgaat voortgeduurd als de basis voor een populaire Engelse vertaling van de Bijbel, de Douay–Rheims.
Hoewel nogmaals waarschuwend dat geen enkele vertaling ooit perfect is, was Rico snel om de Vulgaat van Hiëronymus te prijzen vanwege zijn nauwkeurigheid en zijn belang in de geschiedenis van de Kerk.
“Voor het Nieuwe Testament heb ik geen fouten kunnen vinden … Het hele is ongelooflijk,” zei hij.
Hiëronymus zelf wordt vandaag erkend als een dokter van de Kerk. Hij leefde zijn laatste dagen in studie, gebed en ascese in het klooster dat hij stichtte in Bethlehem, waar hij in 420 overleed.
Dit verhaal werd voor het eerst gepubliceerd op 30 september 2022 en is bijgewerkt.